Een uniek landschap
Landschappelijke kenmerken
Waar breuken ontstaan, vormen zich horsten en slenken en worden waterlopen verlegd. Zo’n 500.000 jaar geleden stroomde de Maas over de huidige Peelhorst. Omdat de Peelhorst naar het Noordoosten helt, werd de Maas naar het Oosten gedrongen en gleed de Venloslenk in. Dat was het ontstaan van de Maasvallei. De Maasvallei doorsnijdt bij Swalmen de Peelhorst en vervolgt haar weg bij de Meinweg.
Kenmerkend in het landschap zijn de overgangen van de horst naar de lager gelegen slenken. Aan de oostzijde is dit, door de Maas, een heel breed gebied. Daar waar de Maas zich heeft ingesneden in het landschap ontstonden maasterrassen en kwelgeulen.
Bijzondere bodem en waterhuishouding
De waterhuishouding in de Peelhorst en Maasvallei is niet alleen bijzonder, maar ook waardevol. De Horst is een hooggelegen gebied dat is opgebouwd met grof Maaszand waar veel grind in zit. De ondoorlatendheid van de bodem langs de breuken in combinatie met de hoge grondwaterstanden op de horst verklaren het natte, drassige karakter en het ontstaan van de Peelvenen en wijstgronden op de Horst en de kwelgeulen in de Maasvallei. Het grove Maaszand, dat op de Peelhorst vlak onder maaiveld voorkomt, is een belangrijke grondstof voor de bouw en wordt nog steeds op verschillende plaatsen gewonnen.
Bijzondere flora en fauna
De natte gebieden zorgen voor speciale leefomstandigheden en trekken bijzondere dieren en planten aan. In het gebied van de Peelvenen en de Grote Peel wordt al lang gewerkt aan het herstel van het oorspronkelijke veengebied met als ultiem doel opnieuw de vorming van hoogveen in het gebied. De grote variatie aan vegetatietypen en de partijen open water zorgen voor een rijke schakering vogels, zoogdieren, reptielen, amfibieën en vlindersoorten. Het wijstherstel staat nog in de kinderschoenen, waardoor er nog weinig gebieden zijn waar sprake is van een goed ontwikkelde wijstbiotoop. Maar kwel op deze hogere zandgronden is natuurlijk al bijzonder. Omdat wijst, met zijn hoge ijzergehalte, een bijzondere vorm is van kwel, wordt onderzocht of dit een bijzonder vorm van kwelvegetatie oplevert. De Maasvallei biedt een rijke schakering aan landschappen.